Voordat het coronavirus een pandemie veroorzaakte, was tuberculose (tbc) de meest dodelijke infectieziekte ter wereld. Jaarlijks overlijden anderhalf miljoen mensen aan de besmettelijke ziekte en raken er 10 miljoen besmet. Reden voor de Wereldgezondheidsorganisatie WHO om een strategie uit te stippelen naar een wereld zonder tbc in 2050. Een belangrijke stap hierin zijn goed werkende vaccins. In samenwerking met de WHO en non-profitorganisatie European & Developing Countries Clinical Trials Partnership (EDCTP), stelde Global Health hoogleraar en bestuursvoorzitter van het Amsterdam Institute of Global Health and Development (AIGHD) Frank Cobelens hiervoor een routekaart op. Het ambitieuze plan is onlangs gepubliceerd in the Lancet Infectious Diseases.
Waarom is het belangrijk dat er nieuwe vaccins komen tegen tbc?
Cobelens: “Ondanks al onze inspanningen zien we geen sterke afname van het aantal besmettingen. Dus moeten we onze aanpak veranderen. Er is momenteel een vaccin dat bescherming geeft tegen de bacterie die tbc veroorzaakt, het BCG-vaccin. Maar dat beschermt alleen zuigelingen en jonge kinderen tegen de ernstige gevolgen van de ziekte. Met het toenemen van de leeftijd is het niet meer effectief, terwijl het juist de adolescenten en ouderen zijn die het vaakst getroffen worden door tbc.”
Wat moet een vaccin eigenlijk doen: tuberculose voorkomen of genezen?
“De WHO heeft onderzocht waaraan het meest behoefte is. Het allerbelangrijkste is dat er een preventief vaccin komt voor adolescenten en volwassenen. Daarmee stop je grotendeels de verspreiding van de ziekte. Ten tweede moet het bestaande vaccin voor jonge kinderen verbeterd worden.
En tot slot heb je óók een vaccin nodig dat de genezing versnelt van mensen die met medicijnen worden behandeld. Ter verduidelijking: 95 procent van de mensen geneest met antibiotica, maar de behandeling duurt lang, gemiddeld een half jaar. Voor velen is het lastig om maandenlang trouw hun medicijnen te nemen – als ze dat niet doen, kan een tbc-bacterie ontstaan waar de antibiotica geen vat op hebben (resistentie). Daarom zouden we die behandelperiode willen inkorten. Dat kan met een vaccin.”
Je hebt een routekaart gemaakt met stappen die nodig zijn om succesvolle tbc-vaccins te ontwikkelen. Wat moet ik me daarbij voorstellen?
“Het is bedoeld als gids voor alle partijen die betrokken zijn bij de totstandkoming van een vaccin: onderzoekers, geldschieters, de farmaceutische industrie, overheden. In het document staat waar we nu zijn, waar we over 10 jaar willen zijn, welke stappen we daarvoor moeten zetten en wat we bij elke stap nodig hebben. Dat gaat van het ontdekken van een vaccin tot de ontwikkeling ervan, klinische studies, patenten, goedkeuring om het op de markt te brengen, tot het op grote schaal verspreiden van de vaccins bij onze belangrijkste doelgroepen.
Daarnaast noemt de routekaart 3 factoren die cruciaal zijn in het proces van vaccinontwikkeling: financiering, het in een vroeg stadium delen van data en van biologisch materiaal met andere wetenschappers, en het op tijd inlichten van belanghebbenden. Met dat laatste bedoel ik dat je bijvoorbeeld beleidsmakers in de gezondheidszorg laat weten dat er een vaccin aan komt, zodat zij de zorg hierop kunnen inrichten.”
Waarom is het zo moeilijk om een tbc-vaccin te ontwikkelen?
“Net als covid-19 is tbc erg besmettelijk. Maar bij tbc wordt slechts een minderheid daadwerkelijk ziek, ongeveer 10 procent. Vaak zijn dat mensen met een slecht werkend immuunsysteem. Onze eigen afweer weet de tbc-bacterie doorgaans dus goed te bestrijden. Een vaccin moet het dan ook beter doen dan ons immuunsysteem. Daar zit hem de moeilijkheid. Bovendien weten we niet goed welke mechanismen ons lichaam gebruikt om de bacterie buiten te houden. Dat vergt veel wetenschappelijk onderzoek.”
Als je kijkt naar de manier waarop de vaccins tegen covid tot stand zijn gekomen, zou je dan iets soortgelijks kunnen doen voor tbc?
“Er zijn wel zaken die we zouden kunnen kopiëren. Zoals onderzoeksresultaten zo snel mogelijk toegankelijk maken voor iedereen, zodat anderen daar weer mee verder kunnen. Daarmee versnel je het proces. Er is ook winst te behalen in de manier waarop studies gefinancierd worden. Nu is het zo dat je begint met een fase I studie om de veiligheid van een vaccin aan te tonen, en daarna moet je wachten tot je voldoende geld bijeen hebt voor de fase II studie naar de ideale dosis. Vervolgens is het weer wachten op geld voordat je bij een grotere groep mensen fase III onderzoek kunt doen. Voor je het weet, ben je jaren verder. Covid heeft geleerd dat die onderzoeksfases elkaar veel sneller kunnen opvolgen door een andere manier van financieren. Een investeerder kan van tevoren bijvoorbeeld zeggen: ik financier fase I tot en met III.”
De routekaart is er nu. Hoe verder?
“We willen alle belanghebbenden zo ver krijgen dat ze elk hun verantwoordelijkheid nemen en een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van een goed vaccin. Geldschieters moeten slimmer financieren. Rijkere landen waar tbc een groot probleem is – zoals Brazilië en India – moeten veel meer investeren. Die leveren nu amper een bijdrage. En verder moeten we dit plan gaan verspreiden.”
Tekst: Irene van Elzakker
Foto: Shutterstock
