‘In de afgelopen 100 jaar is de levensverwachting in Nederland verdubbeld. Dit is gelukt door collectieve maatregelen als riolering, schoon drinkwater, vaccinaties en betere leefomstandigheden. Het laat zien dat volksgezondheid niet alleen een individuele verantwoordelijkheid is, maar iets waar we ons samen hard voor moeten maken. Het huidige preventiebeleid lijkt dit te vergeten en legt de nadruk op individuele keuzes, zoals gezond eten, niet roken en voldoende bewegen. Terwijl het zou moeten gaan over hoe we onze samenleving en economie inrichten, omdat gezondheidsproblemen daar nauw mee samenhangen.
Te veel focus op leefstijl
Het huidige preventiebeleid legt de nadruk vooral op individuele leefstijl, maar onderzoek toont aan dat je leefstijl vooral het gevolg is van de omgeving, politieke keuzes en economische structuren. Door te veel naar leefstijl te kijken, wordt de verantwoordelijkheid verschoven van industrieën (denk aan tabak, alcohol en ongezonde voeding) naar de consument. Industrieën dragen hier bovendien aan bij met lobbyactiviteiten en gesponsorde onderzoeken. Zo blijven structurele oorzaken buiten beeld.
Kortetermijndenken
Politici moeten vaak op korte termijn zichtbare resultaten laten zien. Daarom kiezen ze voor snel uitvoerbare interventies, zoals campagnes over leefstijl. Maar de diepere oorzaken die achter gezondheidsproblemen onder de bevolking schuilgaan, zoals armoede, ongezonde voedselomgevingen en slechte huisvesting, blijven buiten beeld. Daarmee blijft het gezondheidsbeleid oppervlakkig. Samenwerking met andere domeinen, zoals ruimtelijke ordening en economie, blijven uit en er komen geen structurele oplossingen.
Wat moet er veranderen?
1. Stop met projecten die weinig effect hebben
Elk jaar wordt veel geld uitgegeven aan leefstijlprojecten die weinig blijvende impact hebben. Deze projecten versterken het idee dat gezondheidsproblemen vooral de verantwoordelijkheid zijn van individuen. Door het geld voor losse leefstijlprojecten en campagnes te bundelen, kan er worden geïnvesteerd in echte, structurele oplossingen die preventie centraal stellen.
2. Stel wettelijke gezondheidsdoelen
Zonder doelen blijft het voorgestelde ‘health in all policies’-beleid van Karremans een loze kreet. Net zoals er doelen zijn voor klimaat, migratie en financiën, moeten er ook wettelijke gezondheidsdoelen komen. Deze doelen moeten worden vertaald naar concrete plannen voor ministeries en economische sectoren. Dit zorgt voor samenhangend en uitvoerbaar gezondheidsbeleid, zelfs binnen een overheid die gefragmenteerd werkt.
3. Maak machtsstructuren en commerciële belangen zichtbaar
Industrieën zoals van tabak, alcohol en ultrabewerkt voedsel verdienen aan producten die mensen ziek maken, terwijl de samenleving de kosten betaalt. Het is belangrijk om transparant te zijn over hun invloed en lobbyactiviteiten om een eerlijk debat te kunnen voeren. De overheid speelt soms een dubbele rol, bijvoorbeeld door accijnsinkomsten. Het is nodig om de herkomst van accijnzen en tegenstrijdige beleidsdoelen te benoemen. Ook moeten toezichthouders en wetgevers de mogelijkheid krijgen om industrieën die de regels omzeilen, aan te kunnen pakken.
4. Investeer in kennis over hoe we dingen kunnen veranderen
Beleidsplannen benoemen vaak wát er moet gebeuren, maar missen de kennis en capaciteit om het beleid daadwerkelijk uit te voeren. Zeker wanneer het botst met economische belangen. Zo blijft het beleid steken in loze woorden en idealen, terwijl het nodig is te investeren in de complexiteit die het onderwerp met zich meebrengt, niet in het vermijden ervan.
Het is tijd
Hoewel de overheid steeds meer aandacht heeft voor de achterliggende oorzaken van gezondheidsproblemen, gaat het meeste geld nog steeds naar het verbeteren van leefstijl van individuen. Dit is symptoombestrijding, en het pakt de echte problemen niet aan. Volksgezondheid is niet het gevolg van 18 miljoen individuele keuzes, maar van politieke beslissingen over hoe we onze samenleving en economie inrichten. Het is tijd om te stoppen met ineffectieve projecten en om versnipperde middelen te bundelen. Alleen door de structurele oorzaken van ongezondheid daadwerkelijk aan te pakken, kunnen we gezondheid een centrale plek geven in brede welvaart en een sterke economie.’
Foto: Adobe Stock
